KADİM DÜNYANIN TİCARET MERKEZİ: SOMALİ

Kalemtıraş Ekibi

Tarihi İpek Yolunun Afrika kıtasına bağlantı yolunda bulunur Somali. Afrika Kıtasının Arap Yarımadasına yakın güneydoğu kısmındadır. Kızıl Denizi bir set ile kapatmak isteyen birisi setin bir ucunu Somali’ye, bir ucunu Yemen’e kurmalıdır. Milattan sonra I.yyda tarih kitaplarında adından bahsettirmeye başlamıştır. III. yyda Etiyopya merkezli Aksum Krallığının hakimiyetine girmiştir. Çok hareketli bir bölgede yer alan Somali İslam’ın ilk yıllarından itibaren Müslümanlara kucak açmıştır. Bu sebepten kendilerini bir yolla Peygamber(sav) soyuna isnat edenleri de vardır. Ticaret merkezi demek savaşların eksik olmaması demektir. Hıristiyan Habeş Devletinin hakimiyet savaşları bölgede sürekli devam etmiştir. Müslüman tüccarlar tarafından Somali sahillerinde X. yyda Mogadişu’da bir sultanlık kurulmuştur. Bu dönem gerek Mogadişu gerek Benadir sahillerinde ciddi kalkınma hareketleri olmuştur. XV. yyda Portekizlilerin dikkatini çekene kadar siyasi sürtüşmeler devam etse de zenginlikleri devam etmiştir. Elbette ki eli kanlı Portekiz’in bölgeyi fark etmesiyle durumda değişiklikler olacaktır. Habeşistan’ın Hıristiyan olması bölgedeki Müslümanları bir araya getirme konusunda teşvik edici olmuştur. 

XVI.yyda Müslümanların Adel Sultanlığını kurmasıyla bölgede hareketli günler başlayacaktır. Portekizlerden destek alan Habeşliler saldırıya geçecektir. Adel Sultanı Ahmed el-Mücahid, Türk Memlükler ve Somalililerden oluşan bir ordu kurar. Osmanlılarda bu tarihte bölgeye ateşli silahlar gönderir. 1543’de Portekizlerle birleşen Habeş güçleri Ahmed el-Mücahid’i öldürürler. Adel Sultanlığı yıkılırken Müslümanlar Mogadişu ve Zeyla’da varlıklarını sürdürürler. 1559’da Özdemir Paşa komutasındaki Osmanlı birlikleri bölgedeki Müslümanlara yardıma gelirler. Zeyla, Özdemir Paşa’nın oğlu Osman Paşa’nın kurduğu Osmanlı Habeş eyaletinin bir sancağı haline gelir. Mogadişu ise bu yüzyılın sonunda bölgeye gelen Umman Krallığına dahil olur. 1828’de Umman Krallığının ikiye bölünmesiyle hanedanlar arası mücadeleler başlar.

 XIX.yyda İngiltere, Fransa ve İtalya’nın ilgisi bölgeye çekilir. 1859’da Osmanlı’nın tüm mücadelesine rağmen bölgede Fransa Somali Sömürgesi adında bir bölge kurar. 1865’de Osmanlı bölgeyi Mısır eyaletine bağlar. 1875’de Mısır Hidiv’i İsmail Paşa bölgeyi tekrar Osmanlı’ya bağlar. 1883’de yerel isyanlar çıkınca İsmail Paşa bölgeden çekilir. Bölge parçalanmış bir şekilde Habeşistan, İngiltere, Fransa ve İtalya arasında pay edilir.

1949’a kadar bölgede bu dört devletin hakimiyet savaşı devam etti. 1950’de 10 yıl İtalya sömürgesinde kalmak üzere 10 yıl sonra bağımsızlık hakkı kazandı. 1960’da Somali Devleti bağımsızlığını ilan etti. Bununla tabiki de olaylar yatışmadı. Etiyopya Devleti ve Cibuti’de sömürge faaliyetleri sürdüren Fransa’nın tecavüzleri bitmedi. 1969’da İslam Teşkilatı Konferansının kurucu üyelerinin de içerisinde Somali yer alır. Yine 1969’da askerler yönetime el koyar. Sovyetlerden güç alan General Siyad sosyalist bir devlet yapılanmasına gider. 1978’e kadar Sovyetlerle işbirliği içerisinde genişleme politikası izleyen General Siyad Sovyet desteğini kaybedince Amerika’ya yanaşır. 1970’de Amerika ile 10 yıllık askeri işbirliği anlaşması imzalar. Somali’yi 22 yıl sert politikalarla yöneten General Siyad 1989’da çıkan isyanda yönetimi kaybetti. 1991’de ülkeyi terk etmek zorunda kaldı. Artan şiddet olaylarında 50000 kişi hayatını kaybetti. Bölgedeki karışıklıktan istifade bağımsızlık ilan etmeye çalışanlar olsa da tam bir hakimiyet kuramadılar. 1992’de BM kararıyla Amerika bölgeye 28000 asker sevk etti. 1995’e kadar BM güçleri bölgede kaldılar. Bölgede iç isyanlar ve karışıklıklar bitmedi. 2003 Temmuz’da bölgede federal bir yapı kuruldu. Bölge yine de durulmadı. Amerikalıların ve İngilizlerin bulunduğu bir bölgenin durulmasını beklemek de zaten akıl kârı değildir. 

2011’deki büyük kıtlıkla bölgede 260 binden fazla kişi hayatını kaybetmiş,  1 milyondan fazla kişi göç etmek zorunda kalmıştır. Tüm BM bölgede bir anda görünmez olmuşlardır. 2011 kıtlığında Somali’ye bilinen yardım eden tek ülke Türkiye’dir. Bu Somali için bir dönüm noktası olmuştur. 20 yıl aradan sonra 2012’de Somali parlamentosu toplanmıştır. 2012, 2017 ve 2022’de cumhurbaşkanlığı seçimleri yapılmıştır. Cumhurbaşkanlıkları döneminde Somali, Türkiye ile yakınlaşmış ekonomik, askeri ve siyasi birçok anlaşmalar ve karşılıklı faaliyetler gerçekleştirmiştir. Bölgede 2017’de kurulan Anadolu Kışlası ile Somalili subay ve astsubayların eğitimini Türkiye gerçekleştirmektedir. Ülke geneli güvenliği sağladığı bilinen Kartal Taburlarının eğitimi de Türkiye’nin kurduğu Anadolu Kışlasında gerçekleşmektedir. Türkiye’nin şu an bölgede olmasıyla sükunetin sağlandığı farklı kaynaklardan dillendirilmektedir. Ülkedeki altın, petrol, kıymetli maden sayısı değişmediği halde ülkenin gelişim göstermesi de medeniyet farkını ortaya koymaktadır.