TÜRKMENİSTAN

Kalemtıraş Ekibi

Ülke, ismini Türkmenlerden almaktadır. Türkmenlerin yurdu anlamına gelmektedir. İslam kaynaklarında Müslüman olan Oğuz Türklerine Türkmen dendiği geçmektedir. İslam’dan önce Sasani toprakları olan Türkmenistan toprakları Hz. Osman döneminde İslamla tanışmış ve Türkmenlerin yurdu olmasının ilk adımı atılmıştır. Merv şehrinin Müslümanlar tarafından fethedilmesi üzerine burası fetih harekatlarının merkezi konumuna geldi. Elbette ki Türkistan vilayetlerinin kaderini etkileyecek olan İslam’ın hareket merkezi olan bu vilayette de baskınlar ve savaş eksik olmadı. Zaman ilerledikçe entrikalar ve zulüm Türkmenistan’ın kaderi haline geldi. Halife Me’mun ülkesini Merv şehrinden yönetti. Abbasiler başa gelince bu coğrafyaya önce Tahiriler sonra Samaniler hakim oldular. Dandanakan Savaşı bu coğrafyada gerçekleşti. Selçuklular, Gaznelileri burada yendikten sonra Büyük Selçuklular diye anılmaya başladılar. Selçuklular yönünü Bizans’a ve Haçlılara çevirince doğal olarak bu coğrafyayla çok ilgilenemediler. Bazı Türkmen Beyleri de Selçuklu’ya karşı ayaklandılar. Sonrasındaki Moğol İstilası tüm bölge kabilelerinin ve devletlerinin kaderini değiştirdi. Moğollar bölgede akıllara durgunluk veren zulümler icra ettiler. Moğol İstilası sonrası Hive Hanlığı ve İran Şahlığının dikkatini çeken Türkmenler yine saldırı ve baskılara maruz kaldılar. Türkmen-Özbek Birliğinin ayakta tuttuğu Hive Hanlığının başına Ebul Gazi Bahadır Han geçince ani baskınlar Türkmenlere zor günler yaşattı. Ardından Safevi Devletinin saldırılarına uğradılar. İran’daki Avşar Türkmenlerinin beylerinden olan Nadir Şah’ın İran’da hakimiyet sağlaması durumu değiştirmedi. Aksine Türkmenler üzerine seferler dahada arttı. 1800’lü yılların başında İran-Rus mücadelesi başlayınca Türkmenlerde kendilerine yer bulmaya çalıştılar. Ne zaman bir zafer kazansalar daha zor günler onları bekliyordu. Bir yandan Ruslarla, bir yandan İranlılarla mücadele etmek zorunda kaldılar. Kırım Harbinde Osmanlı’ya yenilen Ruslar iyice gözünü Türkistan topraklarına diktiler. Özbekistan’ın işgalinden sonra hızla Türkmenistan’ın içlerine kadar ilerlediler. 1874’de Türkmen Meclisi, Rus hakimiyetini kabul etmeyip Afganistan Emirliğinin hakimiyetine girmeyi kabul etse de Ruslar bunu kabul etmedi. General Lazaryev ve sonrasında görevlendirilen Lomakin bölgede eşi benzeri görülmemiş zulümlere imzalar attılar. 1896’da başlayan Türkmenistan işgali 1890’lara gelindiğinde tamamlanmıştı. Derin yaralar alan Türkmenler 1916’da Cüneyd Han etrafında ayaklandılar. Hive şehrini ele geçirdi ve iki yıl kadar Türkmen hakimiyetini sağladı. Özbeklerle ters düşünce Özbekler Ruslarla anlaşma yaptılar. Bu arada Albay Oraz Serdar ayaklandı ise de başarılı olamadı. Cüneyd Han 1931’e kadar ayaklanmasına devam etti. Sovyetler Döneminde ciddi zulüm ve baskılar altında kaldılar. 1990’da Niyazov %99,5 oyla cumhurbaşkanlığı seçimini kazandı. 1991’de sovyetlerin çöküşüyle yapılan halk oylamasında %93 oyla Türkmenistan’ın bağımsızlığı ilan edildi. Türkmenistan’ı ilk tanıyan ülke Türkiye olmuştur. Turgut Özal döneminde başlayan yakınlaşmalar Recep Tayyip Erdoğan döneminde artarak devam etmiştir. 29 Haziran 2023 tarihinde Türkmenistan’a Türkiye’nin yerli aracı TOGG törenle teslim edilmiştir.